Llyfr - Celfyddyd Cerddoriaeth: Brandio Cenedl y Cymry - Clawr Caled

Adolygiad Gwales

Mae ysgrifennu hanes unrhyw gangen o gelf yn her, ond mae archwilio dwy gangen o'r fath a'u rhyngweithio dros gyfnod o gannoedd o flynyddoedd yn gofyn am sgil a barn brin. Yn ffodus, mae'r gyfrol hon yn arddangos y ddau. Mae'n dwyn ynghyd ddau awdur profiadol sy'n awdurdodau sefydledig yn eu meysydd: Peter Lord, sydd wedi gwneud cymaint i'n goleuo am y traddodiad artistig yng Nghymru, a Rhian Davies, y mae ei hymchwil ar gerddoriaeth Gymreig wedi ychwanegu'n sylweddol at ein gwybodaeth a'n dealltwriaeth. Gyda'i gilydd, maent yn mynd ati i olrhain esblygiad y cysyniad o Gymru fel cenedl gerddorol fel y'i hadlewyrchir yn ei chelf. Y canlyniad yw arolwg boddhaol iawn ac sy'n ysgogi meddwl.

Mae rhai ohonom wedi dangos tuedd i olrhain y syniad o'r genedl gerddorol yn ôl i ddiwylliant corawl egnïol Cymru'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, a dim pellach. Mae'r llyfr hwn yn dangos y gellir olrhain eiconograffeg cerddoriaeth Gymreig o'r Oesoedd Canol ymlaen, yn y bwaau pren mewn toeau eglwysi sy'n darlunio offerynwyr, ac er bod y dystiolaeth ar gyfer y cyfnod cynnar yn brin, fe'i defnyddir yn dda yma. O'r ddeunawfed ganrif ymlaen, mae datblygiad portreadu yn dangos i ni nid yn unig sut y portreadwyd telynorion a cherddorion eraill ond hefyd sut y rhoddodd y portread hwnnw ddelwedd i'r byd o fywyd Cymru ac o'r rhai a wnaeth gerddoriaeth.

Yn niwedd y ddeunawfed ganrif, mynegwyd yr angerdd dros hynafiaethau yng nghyhoeddi casgliadau o alawon Cymreig gan y telynor dall John Parry, Edward Jones (Bardd y Brenin), a John Parry, (Bardd Alaw). Rydym wedi arfer canolbwyntio ar gynnwys cerddorol y cyfrolau hyn, heb fawr o ystyriaeth i'w honiadau sydd bellach wedi'u diystyru am hynafiaeth cerddoriaeth Gymreig; ond dangosir yma fod blaen-ddalenni cyfrolau o'r fath, sy'n darlunio canu 'Bardd' a phenillion Gray mewn lleoliad gwledig, yn adlewyrchu newidiadau cynnil ym mherthynas Cymru â gweddill Prydain a chanfyddiad sy'n esblygu o fywyd cerddorol Cymru.

Trawsnewidiwyd y canfyddiad hwnnw yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg gyda thwf cyflym eisteddfodau fel gwyliau cerddoriaeth ar raddfa fawr a dyfodiad delweddau a gynhyrchwyd yn dorfol a sicrhaodd ledaeniad y brand cerddorol. Roedd Cymru'n cael ei hystyried yn eang fel gwlad a oedd wrth ei bodd yn canu a chael ei gweld yn canu. Yn yr ugeinfed ganrif cadarnhawyd y brand gan ddelweddau a drosglwyddwyd mewn ffilmiau fel Proud Valley a How Green was my Valley ac arddangosfeydd teledu; ond nid yn unig mewn delweddau o'r fath, gan fod yr awduron yn gwneud cysylltiadau cynnil â gweithiau celf trawiadol yr ugeinfed ganrif, yn enwedig 'Bydd Myrdd o Ryfeddodau' Evan Walters o 1926 a phaentiadau Ceri Richards.

Ar un adeg, gofynnodd Robert Burns am y ddawn 'i weld ein hunain fel mae eraill yn ein gweld ni'. Yr hyn y mae'r astudiaeth nodedig hon yn ei ddangos yw bod sut rydym yn portreadu ein hunain mewn byd cymhleth a newidiol yr un mor bwysig. Wedi'i ymchwilio'n fanwl, ei ddarlunio'n hyfryd a'i gynhyrchu'n foethus, mae hwn yn llyfr a fydd yn addysgu ac yn swyno i'r un graddau.

Rhidian Griffiths