Llyfr - Celfyddyd Cerddoriaeth: Brandio Cenedl y Cymry - Clawr Caled

Adolygiad Gwales

Mae ysgrifennu hanes unrhyw gangen o gelf yn her, ond mae archwilio dwy gangen o’r fath ac mae eu rhyngweithio dros gyfnod o rai cannoedd o flynyddoedd yn gofyn am fedr a chrebwyll prin. Yn ffodus, mae'r gyfrol hon yn dangos y ddau. Mae’n dwyn ynghyd ddau awdur profiadol sy’n awdurdodau sefydledig yn eu meysydd: Peter Lord, sydd wedi gwneud cymaint i’n goleuo am y traddodiad artistig yng Nghymru, a Rhian Davies, y mae ei hymchwil ar gerddoriaeth Gymraeg hefyd wedi ychwanegu’n sylweddol at ein gwybodaeth a’n dealltwriaeth. . Gyda'i gilydd aethant ati i olrhain esblygiad y cysyniad o Gymru fel cenedl gerddorol fel y'i hadlewyrchir yn ei chelfyddyd. Mae'r canlyniad yn arolwg boddhaol iawn sy'n ysgogi'r meddwl.

Mae rhai ohonom wedi dangos tuedd i olrhain y syniad o’r genedl gerddorol yn ôl i ddiwylliant corawl egnïol Cymru’r bedwaredd ganrif ar bymtheg, a dim pellach. Dengys y llyfr hwn y gellir olrhain eiconograffeg cerddoriaeth Gymraeg o’r Oesoedd Canol ymlaen, yn y pennau pren ar doeon eglwysi sy’n darlunio offerynwyr, ac er mai prin yw’r dystiolaeth ar gyfer y cyfnod cynnar, fe’i defnyddir yn helaeth yma. O’r ddeunawfed ganrif ymlaen, mae datblygiad portreadaeth yn dangos i ni nid yn unig sut y darluniwyd telynorion a cherddorion eraill ond hefyd sut y rhoddodd y portread hwnnw ddelwedd i’r byd o fywyd Cymreig ac o’r rhai a oedd yn creu cerddoriaeth.

Yn niwedd y ddeunawfed ganrif mynegwyd yr angerdd am hynafiaethau wrth gyhoeddi casgliadau o alawon Cymreig gan y telynor dall John Parry, Edward Jones (Bardd y Brenin), a John Parry, (Bardd Alaw). Yr ydym wedi arfer canolbwyntio ar gynnwys cerddorol y cyfrolau hyn, heb fawr o sylw i'w haeriadau difri erbyn hyn am hynafiaeth cerddoriaeth Gymreig; ond dangosir yma flaenddarluniau cyfrolau o'r fath, yn darlunio 'Bardd' Gray a chanu penillion mewn lleoliad gwledig, i adlewyrchu newidiadau cynnil yn y berthynas rhwng Cymru a gweddill Prydain a chanfyddiad esblygol o fywyd cerddorol Cymru.

Trawsnewidiwyd y canfyddiad hwnnw yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg gyda thwf cyflym eisteddfodau fel gwyliau cerdd ar raddfa fawr ac ymddangosiad delweddau masgynhyrchu a sicrhaodd ledaeniad y brand cerddorol. Roedd Cymru'n cael ei gweld yn eang fel gwlad oedd wrth ei bodd yn canu ac yn cael ei gweld yn canu. Yn yr ugeinfed ganrif cadarnhawyd y brand gan ddelweddau a drosglwyddwyd mewn ffilmiau fel Proud Valley a How Green was my Valley a strafagansa teledu; ond nid yn unig mewn delweddau o'r fath, gan fod yr awduron yn gwneud cysylltiadau cynnil â gweithiau celf trawiadol yr ugeinfed ganrif, yn arbennig 'Bydd Myrdd o Ryfeddodau' 1926 Evan Walters a phaentiadau Ceri Richards.

Yn enwog, gofynnodd Robert Burns am yr anrheg 'i weld ein hunain fel y mae eraill yn ein gweld'. Yr hyn y mae’r astudiaeth ryfeddol hon yn ei ddangos yw bod y modd yr ydym yn portreadu ein hunain mewn byd cymhleth sy’n newid yn barhaus yr un mor bwysig. Wedi'i ymchwilio'n fanwl, wedi'i ddarlunio'n hyfryd a'i gynhyrchu'n wych, dyma lyfr a fydd yn cyfarwyddo ac yn ymhyfrydu yn yr un modd.

Rhidian Griffiths